11.- CRONOLOXÍA HISTÓRICA DA ÁREA SEPTENTRIONAL DA SERRA DO XISTRAL l ( a miña visión profana)

Resto Mundo	Idade	Serra Xistral	Explicación	Referencia
Neolítico	8000 6500	Paleolítico	Refuxios de diferente tamaño e formas que actuaban ademáis de protección, como control territorial intercomunicativo, sempre moi preto das rutas do gando ou dos regos, saltos de auga, etc.  Constaban de diferentes rebaixes nas penas que actuaban de recinto interior con finalidades domésticas, complementándose con estructuras vexetais . Toscos marcos pétreos deseñaban a demarcación territorial de cada tribu, composta por 30 ou 40 persoas. As covas foron determinantes. Hoxendía casi todas están cegadas, mais queda toponimia que as sinaliza.	Refuxios espallados por toda a Área.: As Penas de Carballido, etc. Arcaicos e moi rudimentarios santuarios pétreos. Cova do Navallo e das Cavernas. Contorna da Fervenza do Torez. Rutas do gando : territorios de Ferrocente, Forcón, Fraga das Leiras, Xesto, etc.
Neolítico	6000 5500	Mesolítico Neolítico  inicial	Atalaias. Periodo de adaptación , primeiros povoados fixos cercados nun xeito primario. Pequenos habitats abeirados dos elementos, utilizando os cursos dos regos como delimitacións. Reutilización dos antiguos refuxios do Paleolítico	Primeiros cercados a modo de curros , toscamente definidos. Atalaias
Calcolítico Eneolítico         Periodo xeral do Cobre	5000 4500	Neolítico   medio	Evolución dos diferentes tipos de hábitats sedentarios,  dotandoos de elementos cada vez mais firmes, adoptando a seguridade posta en grandes pedras, tales como fosos ou estructuras meramente defensivas.  Os xá coidados camiños eran xá parte integrante das comunicacións entre os diferentes hábitats. Os santuarios escomenzan a tér sona e actuar como vertebración dos diferentes clans. ( As Parañoas)	Desenrolo dos cercados especificos para a pervivencia humán ( Cousos) e ampliación dos Curros para o gando.
Bronce	4000 3500 3000 2500	Neolítico Medio Megalitismo	Escomenzase a crear cercados, cada vez mais axustados a un tipo de planta standard. As edificacións das chouzas escomenzan a facerse máis grandes de perimetro, complexas e funcionais nas suas estructuras. Organizanse e fortalecense os Clans familiares, evolucionando cara acoplar novas formas. Escomenza o uso comercial dos béns económicos. O Equilibrio: o estudo das forzas : megalitismo.	Complexos Tumulares do Padorno, Sinás, Vilacampa, etc.
Bronce	2800 2300	Neolítico   final	Periodo de adaptación dos grandes Cousos e curros cara outras novas formas de estructuras mais funcionais.  Grandes povoados. Escomenzase a politica de roza das zonas intermedias e baixas, escomenzando a gañar terreo para ubicación de futuros asentamentos. .	Prado das Chantas, o Curvel, as Cabanas, etc.
Bronce		Calcolítico Periodo xeral  do Cobre	Periodo de esplendor. Grandes grupos  de granxas. (Cousos) ( territorio dos Penidos); e uso continuo dos grandes curros ( contornas das alturas intermedias da Serra).  Siguese a politica de roza nas partes intermedias e baixas da Serra. Escomenzase a ubicar os primeiros asentamentos fortificados, e pequenos pioneiros asentamentos nas terras baixas protexidas.
Bronce	2000 1000	Bronce	Influencias dos contactos atlánticos. Evolución dos asentamentos. Primeiros talleres de fundición dos metais. Mineiría. Evolucion das contornas dos asentamentos fortificados en áreas intermedias e baixas.	Vilacampa, Besteburiz, Ferrocente, Pedrouzos, etc.
Ferro	1000 100 DC	Ferro	Constitución das grandes Citanias no Valadouro e terras medianas e baixas en xerasl con mellora das suas fortificacións. Reconversión do material petreo en alta montaña. Constitución do novo tipo de cultura do gando, sen a presencia constante do home. Edificación dos refuxios ( casetas ou cabanas)	Evolución final dos asentamentos fortificados nas terras baixas.
	100 400	Periodo Roman	Fundacións das Vilas. Reconversión do material petreo en alta montaña. Constitución do novo tipo de cultura do gando, sen a presencia constante do home. Os Chozos ( casetas ou cabanas) Os povoados fortificados seguiron pervivendo.	Cabanas nas zonas altas; Cousos e Castros nas intermedias e      Vilas e Castros nas baixas.
	400 1500	Alta e Baixa Idade Media	. Modificación e preparación para curros para o gando. Os Chozos do Xistral	Cabanas, Castros , Vilas e Lugares.
	1500 2000	Idade Moderna e contemporánea	Continuación dos Curros para o gando en alta montaña., Abandono paulatino dos Chozos para pasar a outras formas mais avanzadas de control , mantemento do gando.	Cabanas, Vilas , Lugares e Cidades